Δεσποτικό, η μεγάλη έκπληξη των Κυκλάδων
Στο ακατοίκητο αυτό νησάκι βρίσκονται ίσως οι ωραιότερες παραλίες του κόσμου. Όλες τους στον ίσκιο σπουδαίων αρχαιολογικών ανασκαφών που έχουν έρθει στο φως και βρίσκονται στο κέντρο του Δεσποτικού.
Πριν από λίγες ημέρες, έγινε γνωστό ότι το ΚΑΣ έδωσε το πράσινο φως στη μελέτη για την αναστήλωση των αρχαίων, ευρημάτων σημαντικών, που κατά τον αρχαιολόγο Γιάννη Κουράγιο -που έχει κάνει και τις ανασκαφές- αποδεικνύουν ότι το Δεσποτικό στην αρχαιότητα ήταν μια… μικρή Δήλος! Η σημασία του αρχαϊκού ιερού, που ήταν αφιερωμένο στον Απόλλωνα, αλλά και το πλήθος των ευρημάτων που έχουν έρθει στο φως ενισχύουν τον ισχυρισμό αυτό.
Μάλιστα, όπως έχει ανακοινωθεί από το υπουργείο Πολιτισμού, η ολοκλήρωση του έργου έχει ως απώτερο σκοπό την οργάνωση και ανάδειξη του χώρου σε ένα πρότυπο αρχαιολογικό πάρκο στις Κυκλάδες, αφού πρόκειται για ένα από τα μοναδικά ακατοίκητα νησιά στις Κυκλάδες, με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος. Με απλά λόγια, το Δεσποτικό θα μετατραπεί σε… ανοιχτό μουσείο!
Τοπίο σεληνιακό…
Το νησί είναι αδόμητο και τα αρχαιολογικά ευρήματα συνδυάζονται με ένα παρθένο τοπίο. Και ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, το Δεσποτικό μετατρέπεται σε έναν τόπο ιδιαίτερο όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στον κόσμο. Σεληνιακό, βραχώδες, επιβλητικό. Μια μπεζ κουκκίδα μέσα στο βαθύ μπλε. Βαθύ μπλε, γιατί το βάθος των νερών που περιβάλλουν το Δεσποτικό, με εξαίρεση κάποια σημεία, είναι αχανές.
Οι παραλίες του, αμμουδερές, άλλες μικρότερες περικυκλωμένες από βράχους, άλλες μεγαλύτερες, ατελείωτες, αλλά όλες τους ήσυχες.
Από τα αξιοσημείωτα είναι ότι το στενό που χωρίζει το Δεσποτικό από την Αντίπαρο έχει βάθος μόνο ένα μέτρο, ενώ ανάμεσα στα δύο νησιά παρεμβάλλεται η νησίδα Κοιμητήρι.
Πώς… δημιουργήθηκε το Δεσποτικό;
Το Δεσποτικό και η Αντίπαρος ήταν κάποτε ενωμένα με την Πάρο. Όπως είπε ο καθηγητής-μέλος του ΚΑΣ, Μανόλης Κορρές, το σύνολο μέσα σε δύο χιλιετίες έχει βυθιστεί περίπου 6 μέτρα, με αποτέλεσμα η αρχική ενότητα να έχει χωριστεί σε τρία μέρη!
Η ιστορία του νησιού
Αν και ακατοίκητο σήμερα, υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι το Δεσποτικό κατά τους προϊστορικούς και αρχαίους χρόνους -λόγω της κεντρικής θέσης του στις Κυκλάδες και του μεγάλου όρμου ανάμεσα στο νησί και στην Αντίπαρο, που παρείχε ασφαλές αγκυροβόλιο- έπαιξε σημαντικό ρόλο στον τομέα των θαλάσσιων οδών επικοινωνίας.
Το Δεσποτικό ταυτίζεται με την αρχαία Πρεπέσινθο. Άλλη ονομασία του νησιού είναι Επισκοπή. Όπως αποκαλύπτουν οι ανασκαφές, στο Δεσποτικό βρισκόταν ένα ιερό -πιθανώς της Άρτεμης και του Απόλλωνα- με πανελλήνια ακτινοβολία.
Τα πλουσιότατα αρχαιολογικά ευρήματα σε διάφορες θέσεις του νησιού (Ζουμπάρια, Μάντρα, Χειρόμυλος, Λιβάδι κ.α.) χρονολογούνται σε διάφορες εποχές (Πρωτοκυκλαδική, Γεωμετρική, Αρχαϊκή, Κλασσική, Ρωμαϊκή κ.α.) και δείχνουν τη σύνδεση του νησιού με την ηπειρωτική Ελλάδα, την Ανατολική Μεσόγειο, ακόμα και τη Βόρεια Αφρική. Ανάμεσα στα ευρήματα αυτά περιλαμβάνονται τάφοι, λείψανα και αρχιτεκτονικά μέλη (σπόνδυλοι, κιονόκρανα, τρίγλυφα κ.λπ.) από οικίες και άλλα κτήρια (π.χ. βοηθητικοί χώροι ιερού), ερείπια δωρικού ναού (περίπου 500 π.Χ.), βωμός αφιερωμένος στην Εστία Ίσθμια (των Κλασσικών χρόνων), πήλινα ειδώλια, αλάβαστρα, κοτύλες, αρύβαλλοι, σφραγιδόλιθοι κ.α.
Γκραβούρες του 15ου και του 17ου αιώνα, οι οποίες σημειώνουν την ύπαρξη κάστρου στη θέση Μάντρα, και ευρήματα που χρονολογούνται στους Μεσαιωνικούς χρόνους πιστοποιούν την κατοίκηση του νησιού και κατά την περίοδο αυτή.
Το 1675, ο διαβόητος Γάλλος πειρατής Ντανιέλ, όταν ηττήθηκε από τους Οθωμανούς στη ναυμαχία που έγινε στη θαλάσσια περιοχή της Αντιπάρου και του Δεσποτικού, έβαλε φωτιά στο πλοίο του και αποβιβάστηκε στο Δεσποτικό. Οι κάτοικοι του νησιού τον παρέδωσαν όμως στις οθωμανικές δυνάμεις. Στη συνέχεια, ο Υγκό ντε Κρεβαλιέ, ο Οράνζ, ο Ονορά και άλλοι Γάλλοι πειρατές, για να εκδικηθούν, λεηλάτησαν το νησί και κατέσφαξαν τους κατοίκους του. Έκτοτε παραμένει ακατοίκητο και χρησιμοποιείται ως βοσκότοπος.
